30.04.2014, 21:28
Noc z 30 kwietnia na 1 maja w Europie była niegdyś swoistym świętem ognia, mającym właściwości oczyszczające. W tradycji celtyckiej rozpoczynała obchody święta Beltane, zwłaszcza w germańskiej połączyła się z sabatem czarownic.
Baltane/Beltaine
Nazwa wywodzi się z staroirl. baltene („światło ognia”). Beltane było świętem rozpoczynającym u Celtów letnią porę roku, znaczącym zmianę rytmu życia – przejścia od okresu „mroku” do okresu „jasności”, płodności i wegetacji przyrody, wyznaczającym równocześnie początek prac polowych i przepędzania stad na pastwiska. Najważniejszą praktyką w wigilię majowego święta było gaszenie starych i rozpalanie nowych ognisk.
Współcześnie Beltane stało się jednym z najważniejszych świąt dorocznych, praktykowanych przez ruchy neopogańskie, w szczególności tzw. druidyzm. Jako turystyczna atrakcja, najbardziej okazały charakter ma Beltane Fire Festival (<!-- m --><a class="postlink" target="_blank" href="http://www.beltane.org/">http://www.beltane.org/</a><!-- m -->), organizowany od 1988 roku na Calton Hill w Edynburgu w Szkocji, gdzie corocznie kilkadziesiąt tysięcy osób bawi się do świtu wokół wielkiego ogniska.
Walpurgisnacht w Niemczech
W germańskiej tradycji noc przedmajowa była czasem królowania na ziemi duchów, wiedźm i czarownic, które odbywały wtedy swoje sabaty. By chronić przed nimi ludzi i żywy inwentarz w obejściach wywieszano krzyże i pęczki ziół, mówiono ściszonym głosem, bito w dzwony, strzelano z bicza, na wzgórzach rozpalano ogniska.
Po chrystianizacji, noc z 30 kwietnia na 1 maja zaczęto nazywać Nocą Walpurgii, od imienia angielskiej mniszki i misjonarki z Devon, żyjącej w VIII wieku, która pomagała św. Bonifacemu w nawracaniu na chrześcijaństwo Germanów. Św. Walpurgia/Walburga została kanonizowana 1 maja 870 roku i stąd jej święto w tym dniu.
W Niemczech sabaty czarownic miały odbywać się w różnych miejscach, m.in. w Szwarcwaldzie, Alzacji, ale największy na górze Brocken w górach Harzu (<!-- m --><a class="postlink" target="_blank" href="http://www.harzinfo.de/">http://www.harzinfo.de/</a><!-- m -->). Dziś organizuje się tu corocznie wielki, okazjonalny festyn. Tysiące ludzi, w tym wiele osób przebranych za wiedźmy i czarownice, tańczy i bawi się do rana wokół ognisk.
Poza Niemcami, zgodnie z ludowymi wyobrażeniami, wielkie sabaty czarownic miały odbywać się m.in. na szczycie Puy de Dôme w Owernii we Francji, Carinenie i Zugarrmurdi w Hiszpanii, Stonehenge w Anglii, a w Polsce na Łysej Górze w Górach Świętokrzyskich i na Ślęży na Śląsku.
Noc Walpurgii na trwałe weszła do europejskiej kultury, jej wątek jest obecny m.in. w Fauście J. W. Goethego, Mistrzu i Małgorzacie M. Bułhakowa, Ulissesie J. Joyce’a, Nocy Walpurgii G. Meyrinka, czy muzycznych utworach F. Mendelssona-Bartholdy’ego i Ch. Gounoda, muzyce haevy metalowej, także w kilku filmach fabularnych.
Valborgsmässoafton w Szwecji
Wraz z pojawieniem się wiosny, w Szwecji ogniska rozpalano od niepamiętnych czasów (m.in. w celu odstraszenia drapieżników przed wiosennym wypasem zwierząt), ale w różnych terminach, wcześniej na południu, później na północy. Zwyczaj, by czynić to w Noc Walpurgii pojawił się na początku XIX wieku za sprawą niemieckich imigrantów, najpierw w Sztokholmie, później w całym kraju. Tę praktykę upowszechnili zwłaszcza studenci Uppsali i Lundu, świętując w ten sposób pożegnanie zimy i nadejście wiosny. Dziś w wigilię maja Szwecja „płonie”, a przy ogniskach rozbrzmiewają okolicznościowe (powitanie wiosny), chóralne śpiewy. Pije się też i konsumuje; do tradycyjnych już potraw należy łosoś marynowany w koprze.
Vappu w Finlandii
V appu jest fińską formą imienia Walpurgia. To święto stało się jednym z najhuczniej obchodzonych w Finlandii, swoistym fińskim, miejskim karnawałem, związanym od końca XIX wieku w szczególności ze studentami i szkolną młodzieżą. Najbardziej dziś znany zwyczaj, praktykowany wieczorem 30 kwietnia – nakładania na głowę nagiej nimfy, stanowiącej centralną postać helsińskiego pomnika Havis Amandystudenckiej białej czapki – narodził się w 1932 roku. Ma on symbolizować przejęcie przez studentów władzy nad miastem na czas majowych obchodów, młodość, odnowę, a więc nadejście wiosny. Zarówno ten wieczór, jak i 1 maja, to w Finlandii wielki piknik (nie tylko Święto Pracy), połączony z nieograniczoną wręcz konsumpcją alkoholu.
Noc Walpurgii jest w różnych formach świętowana także w innych krajach w Europie, w podobny sposób do fińskiego w Estonii (Valbriöö), zwłaszcza w Tartu. We Francji to „Noc czarownic” (Nuit des Sorcières), tradycja silna zwłaszcza w departamencie Moselli w Lotaryngii. W Czechach i na Morawach (Valpuržina noc) są to čarodĕjnice lub páleni čarodĕjnic. Dzieci przebierają się za czarownice, bądź w ogniskach pali się kukły czarownic.
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM, ul. Św. Marcin 78, 61-809 Poznań, tel. +48 61 829 4817 faks. +48 61 829 4710, <!-- e --><a target="_blank" href="mailto:etnolo@amu.edu.pl">etnolo@amu.edu.pl</a><!-- e -->
”Słońce zna twoje ciało, Księżyc zna twoją duszę.”
Młody wiek jest największą zaletą, kiedy nie ma innych zalet
Młody wiek jest największą zaletą, kiedy nie ma innych zalet
