02.05.2021, 21:56
Magiczna funkcja pisanek
Pisanki mają więc wielką rolę w funkcji ochronnej. Na przykład, przed uderzeniem pioruna. Wierzono, że kąpiel w wodzie z czerwono- lub złotozabarwionym jajem skutecznie chroni przed uderzeniem gromu . Zwłaszcza na wsiach dekoracyjnie umieszcza się pisanki w wielu miejscach domu takich jak komoda, za obrazem, w doniczce, pod powałą, w skrzyniach i wielu innych miejscach, ale do czasów dzisiejszych przetrwało wierzenie że pisanki w oknie chronią przed uderzeniem piorunu, wierzy się, że im pisanka starsza tym większą moc obronną niesie . Wedle ludowych zabiegów magicznych, na wiosnę toczy się jajka po bokach zwierząt takich jak konie, krowy, woły, aby były silne, płodne i zdrowe. Skorupki jaj rozrzucano po polach przy pierwszej orce lub dodawano do worków zboża siewnego aby wzmocnić je do wydania jak najlepszego plonu. Zachował się również rytuał podrzucania jajek wielkanocnych w dniu św. Jerzego co spowodować miało, że zboże będzie tak wysokie, jak wysoko doleciały jajka . „Na znaczenie symboliczne pisanek wielkanocnych składają się elementy treści symbolicznych niesionych przez jajko jako takie oraz symbolika elementów zdobniczych – zarówno ornamentów, jak i kolorystyki. Powszechnie znane były różne wierzenia związane z pisankami. Zakopane w ziemi w celu zapewnienia urodzaju, odpędzały również uroki, chroniły od pożaru czy pioruna. Pisanka wrzucona do ogrodu miała chronić warzywa przed gąsienicami, skorupki rozrzucone po polu miały powodować bujny rozwój zbóż. Włożone do ula pomagać miały rojeniu pszczół, chroniły je przed chorobami. Mycie się wodą, w której je gotowano, dodawać miało zdrowia, siły i urody. Apotropeiczne znaczenie jaja wynika z życiodajnych mocy, które skrywa jego skorupka, a także kulistości – zamknięta figura stanowi bowiem najlepsze odwzorowanie chroniącej wnętrze granicy. Działania ochronne często łączą się z zabiegami magii płodności i mają prowadzić do zwiększenia witalności ludzi, zwierząt i plenności roślin, co także wpływa na ich odporność na złe moce.
Dodawano też skorupy jaj do paszy dla kur, aby się lepiej niosły oraz rozrzucano skorupki wokół kurnika, aby kury nie chodziły składać jaj do sąsiada . Jaja przerzuca się na ochronę przed piorunem ponad dachami domów. Cytując jeszcze za Stanisławem Dąbrowskim: „Właścicielka czy malarka piękniejszej pisanki prędzej wyjdzie za mąż, zbita w zabawie pisanka dowodzi, że jej właścicielka ma kiepskie kury, przepowiada jej to krótkie życie, albo co najmniej staropanieństwo, a właścicielowi starokawalerstwo. Dzieciom mówią matki, aby w Wielką Niedzielę nie rozbijały pisanek, bo przez cały rok będą sobie palce u nóg zbijać (…) skorupy oświeconych pisanek służą w razie choroby bydła do okadzenia go w celu leczniczym.
Gry i zabawy z użyciem pisanek
Występuje wiele tradycyjnych gier i zabaw między innymi „walatka”, czy „bitka” polegająca na stukaniu się czubkiem jaj. Właściciel ocalałego jaja wygrywa pisankę oponenta. Istnieje również wersja polegająca na toczeniu pisanek po stole tak by się zderzyły, a nawet toczenie pisanek ze wzgórza, gdzie występują oszustwa poprzez napełnianie wydmuszek gipsem lub wapnem . We wszystkich wersjach tej zabawy zwycięzca zabierał jajka przeciwnika.
Jajo a zmarli
Gdzieniegdzie jeszcze pisanki rozdawane są dziadom proszalnym aby modlili się za naszych zmarłych bliskich. Znajdowane w grobach czerwone pisanki czy farbowane kamienne jaja dowodzą ich znaczenia w kulcie dla zmarłych. „Na wiosnę, w okresie Wielkanocy, lud wschodnich grup Słowian zwiedza mogiły krewnych, modli się za ich dusze, rozbija kraszonki na mogile” . Dokładniej pisze o tym Fr. Krcek: Pisanki w Galicji, Wisła, V. „Z Ukrainy też zapewne przedostała się w okolice Chełma wiara w Nawśkij Wełykdeń (Wielkanoc zmarłych)”.
Dąbrowski pisze też o wsi Luśniowice w której zachowały się pisanki czarne, z przedstawioną sceną wstających z grobów na nabożeństwo zmarłych. Nie zatarł się jeszcze zupełnie zwyczaj toczenia jaj po grobie aby posilić, wzmocnić zmarłego. Bardzo szczegółowo jeden ze zwyczajów kultu zmarłych na Wielkanoc opisuje P. Szczepanik: „Jajka, będące jednym z podstawowych darów dla zmarłych, składane były razem ze zmarłym do grobu oraz przynoszone na grób. U chłopów z okolic Stryja, na terenie dzisiejszej Ukrainy, odbywało się to w trzeci dzień świąt wielkanocnych, który poświęcony był zmarłym. Składaniu jajek towarzyszyły tańce dziewcząt i chłopców w kole: chłopcy gonili dziewczyny, a ta, która została złapana musiała pocałować wszystkich chłopców – nazywane to było pocałunkiem umarłych. Witalność młodzieży biorącej udział w tym obrzędzie miała dodatkowo wzmocnić witalną siłę jajek”.
Żywa tradycja
Podsumowując, zdobne jaja są życiodajnym podarkiem odwołującym się do wiecznie zielonego drzewa życia, a bez ich zdobienia życie na ziemi się nie odrodzi. Jest też bardzo ważnym amuletem ochronnym o znaczeniu w wielu aspektach, od dobrobytu (trzody, plonów) przez ochronę domu przed piorunem (przerzucanie jaj nad dachem), aż po ochronę przed złymi duchami. Na wsiach większości regionów tradycje i wierzenia opisane przeze mnie powyżej są wciąż żywe, a na pewno nie udało mi się dotrzeć do wszystkich tradycji regionalnych. Mam nadzieję, że informacje tu zawarte pomogą w utrwaleniu tych zwyczajów i przekazaniu ich kolejnym pokoleniom.
Literatura
Korekta: Stanisław Lipski[/b]
[i][b]Stworzone w ramach iSAP – Słowiańska Agencja Prasowa[/b][/i]
[i][b]CC BY-SA 3.0[/b][/i]
Pisanki mają więc wielką rolę w funkcji ochronnej. Na przykład, przed uderzeniem pioruna. Wierzono, że kąpiel w wodzie z czerwono- lub złotozabarwionym jajem skutecznie chroni przed uderzeniem gromu . Zwłaszcza na wsiach dekoracyjnie umieszcza się pisanki w wielu miejscach domu takich jak komoda, za obrazem, w doniczce, pod powałą, w skrzyniach i wielu innych miejscach, ale do czasów dzisiejszych przetrwało wierzenie że pisanki w oknie chronią przed uderzeniem piorunu, wierzy się, że im pisanka starsza tym większą moc obronną niesie . Wedle ludowych zabiegów magicznych, na wiosnę toczy się jajka po bokach zwierząt takich jak konie, krowy, woły, aby były silne, płodne i zdrowe. Skorupki jaj rozrzucano po polach przy pierwszej orce lub dodawano do worków zboża siewnego aby wzmocnić je do wydania jak najlepszego plonu. Zachował się również rytuał podrzucania jajek wielkanocnych w dniu św. Jerzego co spowodować miało, że zboże będzie tak wysokie, jak wysoko doleciały jajka . „Na znaczenie symboliczne pisanek wielkanocnych składają się elementy treści symbolicznych niesionych przez jajko jako takie oraz symbolika elementów zdobniczych – zarówno ornamentów, jak i kolorystyki. Powszechnie znane były różne wierzenia związane z pisankami. Zakopane w ziemi w celu zapewnienia urodzaju, odpędzały również uroki, chroniły od pożaru czy pioruna. Pisanka wrzucona do ogrodu miała chronić warzywa przed gąsienicami, skorupki rozrzucone po polu miały powodować bujny rozwój zbóż. Włożone do ula pomagać miały rojeniu pszczół, chroniły je przed chorobami. Mycie się wodą, w której je gotowano, dodawać miało zdrowia, siły i urody. Apotropeiczne znaczenie jaja wynika z życiodajnych mocy, które skrywa jego skorupka, a także kulistości – zamknięta figura stanowi bowiem najlepsze odwzorowanie chroniącej wnętrze granicy. Działania ochronne często łączą się z zabiegami magii płodności i mają prowadzić do zwiększenia witalności ludzi, zwierząt i plenności roślin, co także wpływa na ich odporność na złe moce.
Dodawano też skorupy jaj do paszy dla kur, aby się lepiej niosły oraz rozrzucano skorupki wokół kurnika, aby kury nie chodziły składać jaj do sąsiada . Jaja przerzuca się na ochronę przed piorunem ponad dachami domów. Cytując jeszcze za Stanisławem Dąbrowskim: „Właścicielka czy malarka piękniejszej pisanki prędzej wyjdzie za mąż, zbita w zabawie pisanka dowodzi, że jej właścicielka ma kiepskie kury, przepowiada jej to krótkie życie, albo co najmniej staropanieństwo, a właścicielowi starokawalerstwo. Dzieciom mówią matki, aby w Wielką Niedzielę nie rozbijały pisanek, bo przez cały rok będą sobie palce u nóg zbijać (…) skorupy oświeconych pisanek służą w razie choroby bydła do okadzenia go w celu leczniczym.
Gry i zabawy z użyciem pisanek
Występuje wiele tradycyjnych gier i zabaw między innymi „walatka”, czy „bitka” polegająca na stukaniu się czubkiem jaj. Właściciel ocalałego jaja wygrywa pisankę oponenta. Istnieje również wersja polegająca na toczeniu pisanek po stole tak by się zderzyły, a nawet toczenie pisanek ze wzgórza, gdzie występują oszustwa poprzez napełnianie wydmuszek gipsem lub wapnem . We wszystkich wersjach tej zabawy zwycięzca zabierał jajka przeciwnika.
Jajo a zmarli
Gdzieniegdzie jeszcze pisanki rozdawane są dziadom proszalnym aby modlili się za naszych zmarłych bliskich. Znajdowane w grobach czerwone pisanki czy farbowane kamienne jaja dowodzą ich znaczenia w kulcie dla zmarłych. „Na wiosnę, w okresie Wielkanocy, lud wschodnich grup Słowian zwiedza mogiły krewnych, modli się za ich dusze, rozbija kraszonki na mogile” . Dokładniej pisze o tym Fr. Krcek: Pisanki w Galicji, Wisła, V. „Z Ukrainy też zapewne przedostała się w okolice Chełma wiara w Nawśkij Wełykdeń (Wielkanoc zmarłych)”.
Dąbrowski pisze też o wsi Luśniowice w której zachowały się pisanki czarne, z przedstawioną sceną wstających z grobów na nabożeństwo zmarłych. Nie zatarł się jeszcze zupełnie zwyczaj toczenia jaj po grobie aby posilić, wzmocnić zmarłego. Bardzo szczegółowo jeden ze zwyczajów kultu zmarłych na Wielkanoc opisuje P. Szczepanik: „Jajka, będące jednym z podstawowych darów dla zmarłych, składane były razem ze zmarłym do grobu oraz przynoszone na grób. U chłopów z okolic Stryja, na terenie dzisiejszej Ukrainy, odbywało się to w trzeci dzień świąt wielkanocnych, który poświęcony był zmarłym. Składaniu jajek towarzyszyły tańce dziewcząt i chłopców w kole: chłopcy gonili dziewczyny, a ta, która została złapana musiała pocałować wszystkich chłopców – nazywane to było pocałunkiem umarłych. Witalność młodzieży biorącej udział w tym obrzędzie miała dodatkowo wzmocnić witalną siłę jajek”.
Żywa tradycja
Podsumowując, zdobne jaja są życiodajnym podarkiem odwołującym się do wiecznie zielonego drzewa życia, a bez ich zdobienia życie na ziemi się nie odrodzi. Jest też bardzo ważnym amuletem ochronnym o znaczeniu w wielu aspektach, od dobrobytu (trzody, plonów) przez ochronę domu przed piorunem (przerzucanie jaj nad dachem), aż po ochronę przed złymi duchami. Na wsiach większości regionów tradycje i wierzenia opisane przeze mnie powyżej są wciąż żywe, a na pewno nie udało mi się dotrzeć do wszystkich tradycji regionalnych. Mam nadzieję, że informacje tu zawarte pomogą w utrwaleniu tych zwyczajów i przekazaniu ich kolejnym pokoleniom.
Literatura
- Słowiański mit stworzenia świata – Ziemisław Grzegorzewic, Wiara, Ziemia, Rodzina, Olsztyn 2014 s.27
- Herodot Dzieje przeł. S. Hammer, Warszawa, 2002
- Atharwaweda Hymny Wybrane – Oficyna Literacka Kraków 1999
- https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/najstarsze-polskie-pisanki-znaleziono-na-opolskim-ostrowku (dostęp 02.03.2020)
- Tadeusz Seweryn. Z żywym kogutkiem po dyngusie. Prace Kom. Etn. P. A. U. Kraków 1928.
- Stanisław Dąbrowski, Pisanki Lubelskie, Lublin 1936 s.1.
- Stanisław Dąbrowski, Pisanki Lubelskie, Lublin 1936 s.3.
- Stanisław Dąbrowski, Pisanki Lubelskie, Lublin 1936 s.11.
- Staszczak 1964: s.11.
- Stanisław Dąbrowski, Pisanki Lubelskie, Lublin 1936 s.16.
- Artur Kowalik, Kosmologia dawnych Słowian, Kraków 2014
- Krček 1898: s.219.
- Paweł Szczepanik, Słowiańskie Zaświaty. Mity, wizje i wierzenia. Triglav 2018, s. 23.
- Aleksander Petrow 1890, s. 125.
- Niewiadomski 1989: s.68, Staszczak 1964: s.9-10
- Artur Kowalik, Kosmologia dawnych Słowian, Kraków 2014 s.123.
- Stanisław Dąbrowski, Pisanki Lubelskie, Lublin 1936 s.32.
- Paweł Szczepanik, Słowiańskie Zaświaty. Mity, wizje i wierzenia. Triglav 2018, s. 27
- .http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-pisanki/ (dostęp 04.03.2020)
- http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/Content/52429/HM_Dziadosz_Hanna_2013_04_26_Skorupka_z_pisanki_ma_znaczenie_magiczne.pdf, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/Content/51184/HM_Wojtowicz_Elzbieta_2011_07_08_Wlasciwosci_skorupek_ze_swieconych_jaj_i_pisanek.pdf
- Stanisław Dąbrowski, Pisanki Lubelskie, Lublin 1936 s.28
- Witold Klinger, Jajko w zabobonie ludowy, Akademia Umiejętności 1908
- Słowiański mit stworzenia świata – Ziemisław Grzegorzewic, Wiara, Ziemia, Rodzina, Olsztyn 2014 s.27
Korekta: Stanisław Lipski[/b]
[i][b]Stworzone w ramach iSAP – Słowiańska Agencja Prasowa[/b][/i]
[i][b]CC BY-SA 3.0[/b][/i]
,,Lepiej bez celu iść naprzód niż bez celu stać w miejscu, a z pewnością o niebo lepiej, niż bez celu się cofać”
– Andrzej Sapkowski
NIE MASZ NIC CIEKAWEGO DO NAPISANIA NIE REJESTRUJ SIĘ.
– Andrzej Sapkowski
NIE MASZ NIC CIEKAWEGO DO NAPISANIA NIE REJESTRUJ SIĘ.