02.05.2021, 21:50
Pisanka – magiczna rola jajka w obrzędowościach i rytuałach
(…) W tejże pustce wirowała jedyna istniejąca w niej rzecz – kosmiczne Jajo, które obracając się coraz szybciej z czasem poczęło pękać. Wreszcie rozpadło się na trzy elementy: z jego skorupki powstało niebo i zaświaty, z żółtka narodził się pierwszy Bóg – Swaróg, z kolei białko rozlało się pomiędzy niebo i zaświaty, wypełniając nicość i tworząc bezkresny Praocean1
Jajo jest symbolem prapoczątku w większości kultur świata. Mit kosmogoniczny w takiej formie, gdzie cały świat powstaje z jaja z jednym spersonifikowanym bogiem na czele przedstawia choćby grecki Herodot – początków świata szukając w jaju feniksa.
W wierzeniach hinduskich z zarodka złotego jaja pływającego po praocenie narodził się bóg Prajapati lub Brahma . Egipski bóg stwórca Ptah toczył jajo na kole garncarskim, nadając ziemi kulisty kształt, jednak jajo pękło i podzieliło się na ziemię i niebiosa. W tradycji chrześcijańskiej jajo występuje przy okazji świąt Wielkanocy, gdzie symbolizuje odradzające się życie zmartwychwstałego Chrystusa
Jajo w większości kultur oznacza więc początek wszelkiego życia. Ziemi, niebios, a nawet bogów. Nic dziwnego więc, że tak ważny symbol z czasem zaczęliśmy ozdabiać. Najstarsze dekorowane jajka pochodzą z Asyrii około 3000 lat przed naszą erą, następnie występowały też w starożytnym Egipcie, Persji, Rzymie czy Chinach.
Polskie korzenie wielkanocnych pisanek Najstarsze zachowane pisanki na ziemiach polskich odnaleziono w pozostałościach grodu słowiańskiego podczas wykopalisk na wyspie Ostrówek, a datowane są na okres od końca X wieku do wieku XIII w . Co ciekawe, dr Tadeusz Seweryn w swojej pracy mówi o tym jakoby „malowanie pisanek miało zupełnie luźny związek ze Świętem Wielkanocy, właściwie tylko taki, że część pisanek święci się wraz z jadłem, — użytkowanie zaś pisanek w grach towarzyskich, oraz jako środek pomocniczy w flircie wiejskim, ma podkład w dawnych tradycjach wielkich zabaw i obchodów święta wiosny” .
Symbolika pisanki w słowiańskiej obrzędowości wiosennej
Obserwujemy tu szeroką symbolikę zdobnych jaj od funkcji dekoracyjnej docenianej przez dzieci, przez symbol religijny, rolę miłosną, funkcję ochronną, oraz jako ofiarę dla zmarłych. Dekoracyjna funkcja pisanek
Dekorowanie pisanek w naszej kulturze jest zajęciem głównie kobiecym, rzadko zdarza się, że jaja zdobią młodzi chłopcy. W pracy Pisanki Lubelskie czytamy na temat zdobień:
W tej samej pracy autor wymienia też poza wszelkimi florystycznymi zdobieniami charakterystyczne symbole umieszczane na pisankach, są to między innymi swastyka nazywana też przez autora wiatraczkiem, krzyż równoramienny (nazywany przez lud Ukraiński „łamani chrusty”.), Trikwetr (dziś popularniejszy pod nazwą triskelion) oraz Drzewo Życia.
Rola miłosna pisanki
Ciekawostką jest że te jajka wręczały młode dziewczęta interesującym je chłopcom. Było to swojego rodzaju delikatnym flirtem w podobie współczesnych kartek walentynkowych. Co ciekawe, tak samo jak w przypadku przeszkadzania przy szyciu małżeńskiej pierzyny w okresie zapustów tak i teraz chłopcy utrudniają zdobienie dziewczętom dosypując soli lub dodając słoniny do wody z barwnikiem, aby pisanki nie zabarwiły się regularnie, a miały łyse placki. Pisanki takie nazywa się niejętymi. Dokazywanie takie ma być formą flirtu .
Symbol religijny
Jajko w kulturze Słowian jest symbolem energii, rodzącego się życia, odradzającej się natury, początkiem cyklu wegetacyjnego. Pisanki malujemy celebrując zwycięstwo nad zimową Marą – Marzanną . Często nieświadomie odwołując się do przedchrześcijańskiej tradycji maluje się wzory takie jak drzewo życia, słońce czy swastyka.
Wedle jednej z wersji mitu kosmogenicznego, ziemia powstała z wielkiego jaja leżącego na drzewie życia . Czego kontynuacją jest zdobienie palu majowego / gaiku pisankami . Podkreśla to życiodajny aspekt jaja, oraz jego rolę w micie rocznym kiedy wraz z symbolem drzewa życia – gaikiem wnoszone jest do wsi.
Jajo jest symbolem prapoczątku w większości kultur świata. Mit kosmogoniczny w takiej formie, gdzie cały świat powstaje z jaja z jednym spersonifikowanym bogiem na czele przedstawia choćby grecki Herodot – początków świata szukając w jaju feniksa.
Cytat:„Ja go widziałem tylko na malowidle, bo nawiedza on Egipt bardzo rzadko, co pięćset lat, jak mówią mieszkańcy Heliopolis. Twierdzą, że przylatuje wtedy, gdy umrze mu ojciec. Jeśli malowidła są wierne, to wygląda on tak: część upierzenia jest barwy złotej, inna część barwy czerwonej, a kształtem i wielkością najpodobniejszy jest do orła. Trudno mi uwierzyć w to co Heliopolici o nim opowiadają. Przybywając z Arabii, przynosi swojego ojca, spowitego w mirrę do świątyni Heliosa (Boga Słońca – przyp. red) i tu go grzebie. A czyni to w taki sposób: Najpierw lepi z mirry jajo największe, jakie zdoła unieść i wkłada w nie swojego ojca, po czym inną mirrą zalepia wydrążone miejsce w jaju, gdzie włożył ojca. Kiedy ojciec tam spoczął, jajo jest tak samo ciężkie jak przedtem. Zalepiwszy jajo, niesie ojca do świątyni Heliosa w Egipcie .
W wierzeniach hinduskich z zarodka złotego jaja pływającego po praocenie narodził się bóg Prajapati lub Brahma . Egipski bóg stwórca Ptah toczył jajo na kole garncarskim, nadając ziemi kulisty kształt, jednak jajo pękło i podzieliło się na ziemię i niebiosa. W tradycji chrześcijańskiej jajo występuje przy okazji świąt Wielkanocy, gdzie symbolizuje odradzające się życie zmartwychwstałego Chrystusa
Jajo w większości kultur oznacza więc początek wszelkiego życia. Ziemi, niebios, a nawet bogów. Nic dziwnego więc, że tak ważny symbol z czasem zaczęliśmy ozdabiać. Najstarsze dekorowane jajka pochodzą z Asyrii około 3000 lat przed naszą erą, następnie występowały też w starożytnym Egipcie, Persji, Rzymie czy Chinach.
Polskie korzenie wielkanocnych pisanek Najstarsze zachowane pisanki na ziemiach polskich odnaleziono w pozostałościach grodu słowiańskiego podczas wykopalisk na wyspie Ostrówek, a datowane są na okres od końca X wieku do wieku XIII w . Co ciekawe, dr Tadeusz Seweryn w swojej pracy mówi o tym jakoby „malowanie pisanek miało zupełnie luźny związek ze Świętem Wielkanocy, właściwie tylko taki, że część pisanek święci się wraz z jadłem, — użytkowanie zaś pisanek w grach towarzyskich, oraz jako środek pomocniczy w flircie wiejskim, ma podkład w dawnych tradycjach wielkich zabaw i obchodów święta wiosny” .
Symbolika pisanki w słowiańskiej obrzędowości wiosennej
Cytat:Pisanka występuje zawsze w formie daru i jest zabytkiem ofiary z pradawnego religijnego kultu. Kolorowe, poświęcone cacko stanowi dla dzieci jakieś cudowne tajemnicze zjawisko; pisanka, ofiarowana przez dziewczynę chłopcu, zastąpi wyznanie gorące, bilet miłosny, dyskretny a wyraźny, — umieszczona w oknie, uchroni chatę od piorunu, — złożona w trumnie znużonego oracza, zapewni mu w grobie spokój od złych duchów.” 6
Obserwujemy tu szeroką symbolikę zdobnych jaj od funkcji dekoracyjnej docenianej przez dzieci, przez symbol religijny, rolę miłosną, funkcję ochronną, oraz jako ofiarę dla zmarłych. Dekoracyjna funkcja pisanek
Dekorowanie pisanek w naszej kulturze jest zajęciem głównie kobiecym, rzadko zdarza się, że jaja zdobią młodzi chłopcy. W pracy Pisanki Lubelskie czytamy na temat zdobień:
Cytat:Mała dziewczynka obserwuje chciwie tajemnice techniki pisanin woskiem i farbowania, potem w parę lat później, jako panna na wydaniu, staje się samodzielną, często podziwianą malarką; wyszedłszy zamąż, przeważnie gasi swą inwencję artystyczną, ograniczając ją przy swych zajęciach gospodarczych do robienia pisanek jednokolorowych, bez wzoru, i to na żądanie swych dzieci. Dopiero w starszym wieku, jako babka, odzyskuje często czas i spokój do starannego wykonania pisanek dla wnucząt. Mimo spotykanego gdzie niegdzie udziału chłopców w malowaniu pisanek, ten dział zdobnictwa zasadniczo i zawsze był własnością kobiet; minjaturowy format zdobin pisanki i delikatne ich wykonanie odpowiadają charakterowi artystycznych, pokrewnych drobiazgów i wyrobów kobiecych np. haftów, koronek. Pisanka jest cackiem, wykonanem na produkcie spożywczym, pozostającym w domowem gospodarstwie pod wyłączną opieką kobiet. Pisanka, haft, wycinanka, malowanka, formowanie ciasta i zdobienie go, — to zakres działów sztuki ludowej kobiet, z tych np. haft jest pracą okresu zimowego, pisanka i wycinanka wiosennego.”7
W tej samej pracy autor wymienia też poza wszelkimi florystycznymi zdobieniami charakterystyczne symbole umieszczane na pisankach, są to między innymi swastyka nazywana też przez autora wiatraczkiem, krzyż równoramienny (nazywany przez lud Ukraiński „łamani chrusty”.), Trikwetr (dziś popularniejszy pod nazwą triskelion) oraz Drzewo Życia.
Rola miłosna pisanki
Ciekawostką jest że te jajka wręczały młode dziewczęta interesującym je chłopcom. Było to swojego rodzaju delikatnym flirtem w podobie współczesnych kartek walentynkowych. Co ciekawe, tak samo jak w przypadku przeszkadzania przy szyciu małżeńskiej pierzyny w okresie zapustów tak i teraz chłopcy utrudniają zdobienie dziewczętom dosypując soli lub dodając słoniny do wody z barwnikiem, aby pisanki nie zabarwiły się regularnie, a miały łyse placki. Pisanki takie nazywa się niejętymi. Dokazywanie takie ma być formą flirtu .
Symbol religijny
Jajko w kulturze Słowian jest symbolem energii, rodzącego się życia, odradzającej się natury, początkiem cyklu wegetacyjnego. Pisanki malujemy celebrując zwycięstwo nad zimową Marą – Marzanną . Często nieświadomie odwołując się do przedchrześcijańskiej tradycji maluje się wzory takie jak drzewo życia, słońce czy swastyka.
Cytat: „Swastyka jako znak kultu religijnego, odwieczny, związany wspólnotą z znakiem krzyża, — od prahistorji Indji odbywający wędrówkę przez starożytną Helladę, Średniowiecze Europy aż do dzisiejszych czasów, posiada już specjalne studja i prace, roztrząsające zagadnienie tego interesującego tematu, niestety do dziś nierozstrzygające konkretnie jego znaczenia. Symboliczny rysunek równoramiennego krzyża z hakowatem zakończeniem ramion, — wedle jednej z wielu teoryj mógł powstać z krzyża wrysowanego w koło, z którego obwodu usunięto części. Powszechne umieszczanie swastyki na pisance musi mieć jednak swoje dawne i poważne uzasadnienie, gdyż nie jest to bezmyślnie zastosowany motyw dekoracyjny. Przyjmujemy, że swastyka to symbol błyskawicy, a więc zjawiska nadchodzącego z wiosenną burzą. Potężny, jasny, płomienisty posłaniec odradzającego się bóstwa, Słońca, zygzakiem znaczy drobną wiosenną ofiarę, kryjącą w barwnej skorupie rozrodcze życie! Błyskawica wyprzedza ciepły pierwszy deszcz, po którym zazielenieje urodzajna ziemia. Znak swastyki, położony na pisance, to gorąca prośba o błogosławieństwo i urodzaj dla zasiewów, trzody i ludzi. Dziś znak ów, malowany na jajku wielkanocnem bez poczucia świadomości, jedynie pod nakazem drzemiących w dziecku dziedzicznych tradycyj, zjawia się jednak wciąż na obszarach, gdzie tylko zachował się zwyczaj malowania pisanek” . Ciekawe, że w źródle tym autor wspomina znaczenie błyskawicy w wiosennym obrzędzie. Artur Kowalik opisał mit dotyczący wiosennej równonocy o Welesie skutym przez Peruna srebrnym łańcuchem, który to Perun ma umacniać ciskając weń gromy , Franciszek Krček pisze „Malują jaja ażeby antychryst, nie nabrał sił i nie zerwał łanciw które nań nałożone (…)” . Oznacza to, że malowanie jaj ma bardzo ważne znaczenie w kontekście słowiańskiego mitu rocznego, oraz podtrzymaniu życia na ziemi w ogóle. „W kulturze Słowian malowanie jajek podczas Wielkanocy było równoznaczne z zachowaniem ziemskiej rzeczywistości. Zwyczaj ten był bardzo rygorystycznie przestrzegany, wierzono, że od jego wykonania zależało dalsze istnienie świata.” 10 11 12 13
Wedle jednej z wersji mitu kosmogenicznego, ziemia powstała z wielkiego jaja leżącego na drzewie życia . Czego kontynuacją jest zdobienie palu majowego / gaiku pisankami . Podkreśla to życiodajny aspekt jaja, oraz jego rolę w micie rocznym kiedy wraz z symbolem drzewa życia – gaikiem wnoszone jest do wsi.
Cytat:Wynieśliśmy mór ze wsi Latorośl niesiem do wsi Nasz maik zielony pięknie przystrojony Na naszym maiku Malowane jajka co je malowała nasza Karczmarka.”9
,,Lepiej bez celu iść naprzód niż bez celu stać w miejscu, a z pewnością o niebo lepiej, niż bez celu się cofać”
– Andrzej Sapkowski
NIE MASZ NIC CIEKAWEGO DO NAPISANIA NIE REJESTRUJ SIĘ.
– Andrzej Sapkowski
NIE MASZ NIC CIEKAWEGO DO NAPISANIA NIE REJESTRUJ SIĘ.